Doç. Dr. Furkan Kaya, Türkiye-NATO alakalarının tarihini ve yeni gelişmeleri, AA Tahlil için 3 soruda kaleme aldı.
- Türkiye’nin NATO öyküsü nasıl başladı?
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) tehdidine karşı atılan birinci adım 17 Mart 1948’de İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg ortasında “Brüksel Antlaşması”nın imzalanmasıdır. Lakin periyodun en Aka askeri gücü Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) antlaşma dışında kalması Müsait görülmeyince 4 Nisan 1949’da şimal Atlantik Antlaşması imzalanarak ABD de ittifaka iç oldu.
Bu periyotta Sovyetler Birliği başkanı Josef Stalin’in toprak ve Boğazlar üzerinde hak savı, Türkiye’yi Önemli ulusal Emniyet tasasına sürükledi. Truman Doktrini’yle birlikte ABD ile yakınlaşmaya başlayan Türkiye, Sovyet tehdidini bertaraf edebilmek için şimal Atlantik İttifakı’na (NATO) üyelik çalışmalarına başladı. Türkiye, batı blokunun güvenliğinin yalnızca Avrupa kıtasında değil, Akdeniz kıyılarını da içine alacak biçimde sağlanabileceğini Daimi vurguladı. Ancak Özellikle İngiltere, Türkiye’nin ittifaka Üye olmasından çok “Akdeniz ve Ortadoğu Komutanlığı” oluşumuyla ittifaka “çıpalanmasını” istiyordu. Türkiye’nin NATO’ya birinci müracaatı 1950’de gerçekleşti Lakin müracaat reddedildi. 14 Mayıs 1950’de Demokrat Parti’nin (DP) iktidara gelmesi ve 25 Haziran’da Kore Savaşı’nın patlak vermesi, yeni iktidara üyelik yolunda Kıymetli bir fırsat sağladı. Adnan Menderes ve Celal Bayar, Kore’ye 4 bin 500 Benlik Türk kuvveti gönderdikten sonra Türkiye 2. başvurusunu 1 Ağustos 1950’de yaptı. Ama bu müracaat da NATO Bakanlar Kurulu tarafından reddedildi.
1951’den itibaren ABD, Türkiye’nin ittifakın güvenliği için tam Üye olmasını düşünmeye başladı. Zira artan Sovyet yayılmacılığıyla NATO’nun güneydoğu kanadının güvenliği tam olarak sağlanmadan Sovyetlere, misliyle mukabelede bulunamayacağı anlaşıldı. Ayrıyeten Türk ordusunun Kore’de Kunuri muharebesinde Çinlilere karşı gösterdiği direniş ve Amerikan tugayının hayatını kurtarması, ABD’nin gözünde Türkiye’nin itibarını artırdı. bütün bu etkenlerle Türkiye, NATO’ya 18 Şubat 1952’de resmen Üye oldu.
- Türkiye’nin NATO için kıymeti nedir?
Türkiye yalnızca üyesi bulunduğu NATO için değil, diğer bölgesel ittifaklar açısından da nihayet derece stratejik kıymete sahiptir. Öncelikle coğrafik pozisyonu prestijiyle Türkiye, Avrasya coğrafyasının köprübaşı ülkesi; Asya, Afrika ve Avrupa kıtalarının adeta menteşesidir. Yani Türkiye’nin jeopolitik derinliği NATO stratejileri açısından vazgeçilmez pozisyondadır. Bu durum Türkiye’yi, Batı’nın Hudut ülkesi değil dünya jeopolitiğinin merkezi olmaya Namzet hale getirdi. Türkiye merkez ülke olduğunda, etrafında kıyı ve köprü ülkeler oluşmaya başlamasıyla coğrafik tesir alanı epey genişleyecek. Hasebiyle NATO, Özellikle Ukrayna savaşıyla Rusya’ya karşı cephe sınırını genişletmek isterken kendi geleceğini Avrasya coğrafyasında görüyor. İşte tam da bu noktada Türkiye’nin ulusal çıkarları ismine “grand strateji” oluşturması gerekiyor. Zira Türkiye’nin gücü yalnızca sonlarıyla değil, tesir alanı inşa ettiği coğrafyalarla ölçülecek. Her ne kadar Türkiye, NATO düsturlarını sonuna kadar yerine getiriyor olsa da maalesef NATO Türkiye’nin ulusal Emniyet problemlerine karşılık veremiyor. Terör konusunda Türkiye değerli bir yalnızlık içinde gayret veriyor. meğer NATO “birimiz hepimiz, hepimiz birimiz” demektir.
NATO öteki taraftan Avrasya stratejileri içinde şark Akdeniz’i içine alacak biçimde Aka Orta Doğu’ya Yargıç olmak istiyor. Bu bağlamda Türkiye’nin coğrafik olarak Batı, Asya ve Afrika blokları ortasında olması bölgesel olaylara geniş ve kuş bakışı bakma fırsatı sağlıyor. Demek ki Türkiye, NATO açısından ittifakın vazgeçilmez bir üyesi ve kaybedilemeyecek kadar stratejik bir bölgesel güç. Yeni dünya sisteminde artık milletlerarası sistem Fazla taraflı istikrar arayışı içinde. Zorlayıcı ittifaklar yerine kısa Devre koalisyonlar göreceğimiz bir Devre içine girildi. Türkiye ise bu yeni süreçte “oyun kurucu” rolüne Amade olmalı.
- Son periyottaki gelişmeleri düşündüğümüzde Türkiye’nin ittifak içindeki pozisyonunu nasıl görüyorsunuz?
Son devirde yaşanan gelişmeler gösteriyor ki dünyamız artık soğuk Cenk kurumlarıyla yönetim edilemiyor. Birleşmiş Milletler (BM) Emniyet Kurulu ve NATO neredeyse Tüm bölgesel krizlerde zayıf pansuman önlemlerden öteye gidemedi ve sınıfta kaldı. mesela Bosna’da, Filistin’de ve birçok bölgede Müslümanlar katledilirken bu kurumlar olaylara Gerekli ölçüde müdahale etmedi yahut edemedi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın BM genel Konseyinde Anlatım ettiği üzere “Dünya 5’ten büyüktür.” kelamı geleceğin en Kıymetli mottosu olacak. Zira her geçen gün bu kelamın ne kadar hayati olduğunu, dünyanın bahtının beş ülkenin inisiyatifine bırakılmaması gerektiğini anlıyoruz. Örneğin, bir felaket anında dahi birinci müdahale için öncelikle büyükşehir yerine ilçe belediyesine Müracaat ediyoruz. Dünya üzerinde yaşanan bölgesel sıkıntılara da lakin bölgesel tertiplerle deva bulunabilir.
Türkiye, Batılı ülkelerin hakimiyet teorilerinde yer Meydan Kalpgah (Avrasya) bölgesinin yakınında olması nedeniyle bir blok tercihine zorlanıyor. ABD, bir yandan Türkiye’nin kıyı nesilden koparak Avrasya’ya entegre olmasından korkarken Rusya da Karadeniz, şark Akdeniz ve Hazar havzası stratejileri açısından Türkiye’yi yanında görmek istiyor. Batı, yeni bir “şark sorunu” inşa etmek isterken aslında doğuda yeni bir siyasi ve ekonomik güneş doğuyor. Türkiye’nin bir bölgesel Güç olarak Türk-İslam coğrafyasında çıkarlarını muhafazası global aktörleri hayli rahatsız ediyor. NATO içinde ve diğer üyesi olmadığı ittifaklarda bile farklı aktörlerle müzakere masasına oturabilen bir ülke olarak Türkiye, Balkanlar, Kafkaslar, Asya ve Afrika’da arabuluculuk rolü üstlendi. Ayrıyeten Ukrayna-Rusya savaşının üçüncü dünya savaşına dönüşmesini engelleyen hayati ataklar yaptı. Türkiye’yi NATO içinde kuvvetli kılan bir Öbür özelliği de Hariç siyasetini, bölgesel sıkıntıları çözme ve memleketler arası seviyede istikrarı sağlama eforları olarak ikiye ayırabilmesi ve kompartıman diplomasisi içinde işbirliği ve çatışma alanlarına orta koyabilmesidir.
[Doç. Dr. Furkan Kaya, Yeditepe Üniversitesi Öğretim Üyesi]
* Makalelerdeki fikirler muharririne aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.
Yorum Yok